هم‌اندیشی

هم اندیشی، درباره فرهنگ و مسائل نظری

هم‌اندیشی

هم اندیشی، درباره فرهنگ و مسائل نظری

این وبلاگ منعکس کننده دیدگاه های پاره‌ای از دوستان، با رویکردها و گرایش‌های مختلف، درباره برخی موضوعات نظری و اندیشگی است.

بایگانی

۳۶ مطلب در مهر ۱۳۹۴ ثبت شده است

گشتل و تکنولوژی- مطلب شماره 35

Gestell

گشتل

انجمن هنری آرتاش: چیزی ترسناک در تکنولوژی وجود ندارد. بلکه پدیده ای که ما را می‌ترساند ، تکنولوژی به مثابه گشتل است .گشتل نوعی انکشاف و پرده دری از حقیقت است. نوعی روبرو شدن با جهان از یک منظر خاص .گشتل به ما می‌گوید شناخت و حقیقتی خارج از آن وجود ندارد.گشتل شناخت ما را نظم می‌دهد . ما، در گشتل، برای داشتن چشم اندازی از حقیقت، تربیت و اصلاح می‌شویم. حقیقت چیزی است که بر روی اسکرینِ اسمارت فون من نقش می‌بندد و من سوژه‌ای هستم که با انگشتانم این جهان را لمس می‌کنم و می‌سازم. غافل از اینکه من نه صرفاً به عنوان علت فاعلی بلکه همچنین به عنوان علت غایی این فرآیند، ساخته و تربیت گشته ام . اسکرین‌هایی که همزمان می‌سازند و ساخته می‌شوند و جهان من که به این اسکرین ها خلاصه و توسط آن به زنجیر کشیده شده است. باید از این انضباط و رژیم حقیقت ترس داشت، رژیمی چونان یک پیام آسمانی و قدسی که مرا از چشم اندازهای دیگر نهی می کند.

۰ موافقین ۰ مخالفین ۰ ۲۶ مهر ۹۴ ، ۰۰:۵۱

نسبت اخلاق با مسئله خیر و شر 4 - مطلب شماره 34

هدایتی: ابتدا شایسته است دانست هر ارزشی برآمده از خیر است و خیر هر آن چیزی ست که وجود دارد. چرا که از منظر توماس آکویناس خدا علت موجودات است و هرآنچه او علتش باشد خیر است. تکلیف شر در نگاه توماس اما به این روشنی نیست. شر را اگر در ذیل مقولات دینی بگنجانیم مترداف گناه است و با این تعریف وجود دارد وجودی که از نقص در خیر یا عدم خیر موجود می‌شود. شر در تعریف فراگیر دیگری که از ارسطو تا آگامبن برآنند به دو دسته شر اخلاقی و شر طبیعی تقسیم می‌شود. شر طبیعی به حوادث طبیعی اطلاق می‌شود و شر اخلاقی برساخته کردار انسان مختار است.

اینجا بحث ارزش‌ها در شرهای اخلاقی پیش می‌آید. زلزله یا وحشیّت حیات طبیعی شر طبیعی است و به لحاظ هستی و ماهیت، فاقد آن عنصری است که عقل آن را داوری کُند؟ رفتار شیری که آهو بره‌ای را می‌درد ضد ارزش نیست بلکه شری طبیعی است. شری که برای بره رخ داده و خیری برای شیر. این خصلت شرور طبیعی است. یک سویه‌ی خیر کلان دارد که شر طبیعی جزئی را توجیه می‌کند. در الهیات دلالت بر حکمت و تقدیر دارد. خصلت دیگر شر طبیعی عدم اطلاق یا نافراگیری آن است. مثلا آتش برای تشنه شر است و برای سرمازده خیر. یا به قول آکویناس فقدان بینایی برای انسان شر طبیعی ست و برای سنگ چنین نیست. از اینجا درمی‌یابیم شر طبیعی ذاتی یا جوهری نیست و از این رو ارزیابی یا داوری را نمی‌سزد. ارزش‌ها مربوط به امور جوهری است. به شر اخلاقی که می‌رسیم تلنگری جدی‌تر به مدعای آکویناس وارد می‌شود. آیا شر اخلاقی هم وجود ندارد و عدم امر ذاتی ست؟ آیا در این باب هم می‌توان این کلان گزاره سن‌توماس را پذیرفت که وجود فی‌نفسه خیر است؟

یک مقدمه دیگر هم تا یادم نرفته بر این گفته‌ها بیافزایم که آکویناس علاوه بر خیر دانستن وجود فعلیت را هم به تمامی خیر می‌داند. یعنی هر صورت بالفعلی خیر است و شر نمی‌تواند فعلیت یابد. چرا که فعلیت یعنی بودن چیزها در همان شکلی که هستند که شکل کامل و متکامل آنهاست و شر را راهی به کمال نیست.

استاد اسکندری نمی‌دانم گفته‌هایی چنین به اجبار موجز و به ذات الکن، اصلا مفهوم هستند یا نه. اگر چون همیشه مزخرف می‌گویم و بی‌ربط، فرمان سکوت صادر کنید که خاموش شوم.

....

اسکندری: ممنون جناب هدایتی . راستش بیرون از مدار الهیات مسیحی برخی از اندیشمندان از این تقسیم بندی اکویناس سود برده‌اند و شرور و طبیعی را بخشی از لازمه حیات شمرده اند. ( بی آنکه متعرض به امر عدمی شوند) و شرور غیر طبیعی یا قابل ارزش گذاری را مربوط به انتخاب ها دانسته اند. انتخاب هایی که ما می‌کنیم و رفتارهای ما براساس آن صادر می‌شود. موضوع انتخاب اهمیت دارد زیرا در فلسفه اخلاق عملی که از روی آگاهی صادر نشود، فاقد ارزش گذاری می‌شمرند و مثلاً در حقوق چنین رفتاری به لحاظ عدم آگاهی و وقوف فاعل به آن احکام متفاوتی نسبت به اعمال صادره از روی آگاهی دارد. مثلا قتل که از بزرگترین اعمال مجرمانه تلقی می‌شود در دو صورت بالا( آگاهانه ، و غیر آگاهانه) دو حکم متفاوت دارد. برخی به جز آگاهی، قصد و عمد را نیز مطرح کرده اند.

باری هنوز سوالاتی مطرح است که دوست دارم جناب هدایتی، سرکار خانم حفیظی و سایر دوستان درباره آن بیندیشند و پاسخ‌های آن را در ضمن بحث خود ارائه دهند. مثلا سوال می‌شود که اعمال اختیاری و آگاهانه در چه صورتی وجه ارزشی می‌یابند و داخل در قضاوت ارزشی و اخلاقی می‌شوند؟ یا این سوال که: ملاک فعل اخلاقی و ارزشی در اعمال آگاهانه چیست؟ و از این سوال به سوالی جدی تر می‌رسیم که اصلا مبنای ارزش‌ها چیستند؟ فطرت، دستورات دینی، عقل و دلالت آن بر حسن و قبح ذاتی افعال؟ و...

دوستان گرامی اهل فضل گروه هم اندیشی، با ورود بحث به برخی زمینه‌ها و پایه‌ها از جمله موضوع خیر طبیعی و ... بحث حسن و قبح ذاتی افعال هم باز می‌شود. بررسی این نظریه در سنت تفکر مسیحی، در الهیات اسلامی، در منازعات کلامی و نهایتاً در موضوع عدل به عنوان یکی از پایه‌های نظریه سنتی اخلاق و...

از این رو هر کدام از دوستان که حوصله و توان لازم را دارد، می‌تواند در کنار بحث فایده‌گرایی و ارزش‌گرایی و در کنار بحث خیر طبیعی از موضوع ذاتی بودن حسن و قبح، سخن گفته و این نظریه را بررسی و نظریه معارضان آن را بیاورد.

۰ موافقین ۰ مخالفین ۰ ۲۶ مهر ۹۴ ، ۰۰:۴۶

نسبت اخلاق با مسئله خیر و شر 3 - مطلب شماره 33

خانم حفیظی: درمورد سخن "گرت تامسن" من تصورم این است مرزبندی خودی و غیر خودی و دوست و دشمن در تربیت ما جای تامل دارد؛ معیارهامان خیلی سخت‌گیرانه هستند؛ آنکس که دین‌داریش با ما متفاوت است، حزب سیاسی‌اش از ما جداست، سلایق فردی‌اش متفاوت است، بیرون از دایره دوستان ما قرار می‌گیرد و نگاهی دیگر به او داریم. اما چرا؟ شاید یک علتش ریشه در نگاه معرفت‌شناسانه ما دارد که تصور می‌کنیم حقیقت یک چیز است و قابل دسترسی و فقط در این میان ما به آن راه یافته‌ایم و از آن برخور داریم. اقل مضرات این نگاه دور شدن قلوب و نگاه‌ها و بسته شدن باب گفتگو و گسترش زیست جهان ماست. این نوع تربیت جلو پیشرفت نظری ما را از رهگذر مشارکت تفکرات مختلف گرفته و در حوزه عمل سبب شده است خیلی از راه‌ها و جهان‌های ممکن زیستن را از دست بدهیم.

در میان جماعت ما، اهل‌فکر بودن جرم است و متفکر مجرم چون تفکر آزاده است و همواره این احتمال هست شخص را به نقطه‌ای غیر از حقیقت موجود در دستان بقیه که گویی حقیقت ملک طلقشان است، برساند و چه جرمی بالاتر از اینکه نظر یا ارزشی متفاوت داشته باشی؟! استدلالت را هم لطف کنند بشنوند از قبل محکوم به گمراهی هستی، دراین شنیدن‌ها راهی به درک جهان تو نیست.

اسکندری: خانم دکتر حفیظی ممنون . از بحث ها داریم استفاده می بریم. به جز موضوع مدارای اخلاقی- آنچنان که مطرح شد که عمدتاً مبتنی بر نوعی نفی حقیقت بیرونی و نفی ارزش‌های ثابت و جهان شمول است- ریشه بحث که در واقع ریشه‌های بحث فلسفه اخلاق است، نباید از نظر دور داشته شود. مباحثی مثل فضیلت، خیر، خیر عمومی و... آیا اینها مفاهیمی انتزاعی و اعتباری است؟ یا ناظر بر امری واقع یا حقیقتی فرا مادی ولی موثر بر آدمی و حیات او است؟ این مباحث را باید در کنار بحث فایده/ ارزش و در موازات آن پیش ببریم. منتظر خواهیم بود ابتداء آقای هدایتی نظر خویش را در باره بحث خیر/ شر مطرح کند و تا آنجا که می‌تواند بحث را توسعه ببخشد و موضوعات جدیدی که به آن مربوط و وابسته است از درونش بیرون آید. او همچنین می‌تواند بحثش را به مسئله فایده / ارزش ربط بدهد زیرا فرموده بود در این بحث جای بحث خیر خالی و مورد غفلت واقع شده. ببینیم این دوست گرامی و فاضل چه برای ما دارد؟

۰ موافقین ۰ مخالفین ۰ ۲۶ مهر ۹۴ ، ۰۰:۳۲

نسبت اخلاق با مسئله خیر و شر 2 - مطلب شماره 32

حفیظی: اشارات ما در بحث ارزش به دیدگاه ناواقع‌گرایی اخلاقی بود. بله دیدگاه واقع‌گرایی اخلاقی افلاطون مثال خیر را منشاء ارزش‌ها می‌داند و البته نگاه‌های مخالف کانت در این باره بسیارند. خود کانت هم درست است که در حوزه اخلاق قائل به یک نوع عقلانیت بین الاذهانی است، ولی باتوجه به دیدگاه خاصش در باب عقل نگاه او به نوعی برساخت‌گرایی نزدیک است چون از نظر وی ما به نومن دسترسی نداریم و ذهن ساختار خاص خود را بر مدرک تحمیل می‌کند.

۰ موافقین ۰ مخالفین ۰ ۲۶ مهر ۹۴ ، ۰۰:۲۲

نسبت اخلاق با مسئله خیر و شر 1- مطلب شماره 31

هدایتی: آنچه که در باب ارزش به نظرم در گفته‌های شما و سایر دوستان مغفول مانده است نسبت ارزش‌ها با خیر و شر است. ارزش از منظر اخلاقی نسبت مستقیم با خیر دارد و از این رو می‌توان هم‌صدا با کانت بزرگ این گزاره هستی‌شناسانه را پذیرفت که خیر مصدر ارزش‌ها است و رفتار انسان به میزان دوری و نزدیکی با ذات خیر ارزش‌گذاری می‌شود. تا اینجا هیچ نظریه‌ای خلاف کانت نمی‌گوید، اما باید دانست که عکس این گزاره بسیار جای بحث دارد و محل مناقشات است.

یعنی آیا چنان که خیر علل چهارگانه (از منظر کانت) ارزش است شر نیز علت ضد ارزش‌ ست؟ برای فهم این موضوع مهم باید به آکویناس مراجعه کرد. او هرآنچه واقعی است را خیر می‌دانست و شر را عدم خیر و غیر واقعی می‌پنداشت.

در واقع خیر چیز است و شر نقص آن ولی با این حال خدا منشا این هر دو. این گزاره‌ها و توضیح بودن شر و رابطه‌اش با ضد ارزش و همچنین تصدیر گناه و شر از ذات خیرالاخیار یا خدا، بحث‌های بسیار مفصلی در نظریات او و کلید فهم ارزش و ضد ارزش ست. برای اینکه بتوان چگونگی و چیستی شر را در نظام هستی فهمید و پس از آن به نسبت اعمال غیر ارزشی و شرور پی برد، تفاوت شر طبیعی و شر اخلاقی را دریافت و جایگاه منفعت و اراده و عقل را با خیر و شر دانست که این همه را گمان می‌کنم در حوصله این گروه نباشد. با این حال اگر استاد اسکندری بفرمایند من با تمام ناتمامی و خامی خویش آنچه بلدم را پیشکش می‌کنم تا بیشتر بیاموزم.

از : عضو گروه هم اندیشی - محمد رضا هدایتی

۰ موافقین ۰ مخالفین ۰ ۲۶ مهر ۹۴ ، ۰۰:۱۷

اخلاق و ارزش در ارتباط با "دیگری"- مطلب شماره 30

حفیظی, به نظرم این دیدگاه گرت تامسون جالب آمد گفتم اینجا طرحش کنم. شاید جای تاملات دینی داشته باشد:

ما ارزش‌هایی داریم دیگران هم ارزش‌هایی دارند، اتصال و پیوند ما با امور ارزشمند ورای خودمان یعنی ارزش‌های مورد قبول و باور دیگران سبب ارتقای کیفیت زندگی ما و معناداری بیشتر آنست، این اتصال از طریق درک ارزش‌های دیگران صورت می‌گیرد که از کانال ارتباطات انسانی شکل می گیرد؛ به بیان دیگر ما در روابطی که با دیگران داریم با ارزش‌های آنها ارتباط برقرار می‌کنیم و از این طریق در ارزش‌هایشان مشارکت پیدا می‌کنیم.

سه راهی که معمولاً ما به میانجی آنها، با دیگران رابطه برقـرار می‌کنیم عبارتند از:

١ـ درک و شــناخت کارهــا و تجربــه هــای ارزشــمند دیگران که بـه صـورت «تحـسین»، «احتـرام»، «علاقـه»،«عشق» و «توجه» بروز می‌کند.

٢ـ روش دیگر از راه هدف‌ها و امیال‌مان است. به عنوان مثال وقتی عاشـق کسی هستیم، دلمشغولی‌های معشوق را همچون هدف‌های خودمان در زندگی می‌دانیم.

٣ـ روش سومی که در آن، شخص با دیگران ارتباط برقرار می‌کند، درک خود و دیگری به عنوان «ما» است.

عشق یکی از پیچیده ترین انواع ارتباط انسانی است که در آن امکان برقراری هر سه نوع ارتباط بصورت یک جا وجود دارد. انسان در صورتی می تواند ارزش‌های ذهنی دیگری را درک کند که بتواند به زیست جهان او وارد شود و این امر جز با برقراری رابط عاشقانه ممکن نخواهد بود.عشق اعم از عشق به دیگری، وطن و انسان‌های دیگر و ... امکان ورود به زیست جهان معشوق را برای عاشق به وجود می آورد و این خود سبب می‌شود که او بتواند جهان پدیدارشناختی پیرامونش را از دریچۀ نگاه معشوقش ببیند.

 عشق و دیگر اشکال ارتباط انسان‌ها کم داده‌اند. بدین معنا که برای عشق ورزیدن افراد به یکدیگر یا توجه کردن آنان به همدیگر دلایلی وجود دارد. مانند ویژگی‌ها و امتیازاتی که تنها خاصه معشوق نیستند و افراد زیادی از همان ویژگی‌ها برخوردارند. تعین ناقص عشق یا همان کم داده بودن آن، زمینه درک این واقعیت را برای عاشق فراهم می سازد که انسان‌های دیگر که او دوستشان ندارد به عنوان مثال از آنها بیزار است نیز دارای ویژگی‌های ارزشمندی همچون ویژگیهای معشوق او هستند.

«پی بردن به این که حتی دشمنان ما هم دوستانی دارند، افق نگرش پدیدارشناختی ما را از جهان بسیار گسترش می دهد. دگرگون شدن جهان، از جهانی که به دوستان ما و دشمنان ما تقسیم شده است، به جهان دیگری که شامل دوستان ما و کسانی که دارای ویژگی های ارزشمندی هستند که به صورت بالقوه امکان تبدیل شدن به دوستان ما را دارند، زیست جهان جدید و زیباتری را برای ما می‌سازد.» چراکه قدرت درک و تحمل اختلاف ها را در ما ارتقا می بخشد.

از: عضو گروه هم اندیسی - خانم حفیظی

۰ موافقین ۰ مخالفین ۰ ۲۶ مهر ۹۴ ، ۰۰:۱۰

دین و وضوح ارزشی آن در گفتگویی تازه - مطلب شماره 29

حفیظی: وقتی ارزش‌های جدید رو در مقابل ارزش های دین می زاریم و نگران افول ارزش های دین هستیم اینو در نظر بگیریم که ارزش های دین یا دینی هم همچین واضح و شفاف در دستان ما قرار ندارند. الان اخلاق کاربردی رو در نظر بگیرید کلی شاخه پیدا کرده که همه شون درگیر با زندگی‌اند ولی حرف دین در این زمینه چیست؟ مگه ما کار کردیم؟ ما بلدیم فقط جلو تفکر رو بگیریم!

اسکندری: خانم حفیظی راستش در دفاع از ارزش ها اتفاقاً یکی از مباحث میزان شفافیت آنها یا ظهور آنان نزد ادراک بشری به عنوان اموری بدیهی یا ضروری است. مثلا گفته میشود در همه اعصار و همه جوامع ارزش هایی وجود دارند که همیشه به عنوان ارزش شناخته شده و ستایش می‌گردد. مثلاً عدل و انصاف، راستی و صداقت و... مدعی می‌گوید که این گونه ارزش‌ها دو خصلت دارد، اول آنکه وضوح و روشنی دکارتی دارد. ( با همان معیارهایی که دکارت در تأملات اولی آورده است) و دیگر اینکه اینگونه ارزش‌ها برای همه اذهان روشن است. جهان شمول است. از این مطلب نتیجه می‌گیرند که اولاً ارزش‌ها هستِ خود را مبتنی برحقیقتی بیرونی می‌گیرند و دیگر اینکه جهانشمولی آنان نشانگر مطابقت آنان با ساخت وجودی انسان( فطرت، ذهن، زیست و...) است. یعنی علی رغم تعدد فرهنگ‌ها و تکثر گرایش‌های اعتقادی، اینگونه امور همچون گزاره‌ها و قضایای بدیهی، قابل دفاع هستند. و نیز همچون بدیهیات شناختی، در حوزه اخلاق همین واحدهای محدود بدیهیات اخلاقی و وجدانی پایه ارزش‌های هنجاری و قراردادی قرار می‌گیرد. دین نیز در این میان یکی دیگر از پایه‌هایی است که تعالیمش روشن بوده و وضوح دارد. یعنی مخاطب از کم و کیف آن سوال نمی‌کند. بلکه سوالات به نحوه اجرای آن است که در فقه و قانون ظهور دارد. نه در هستی شناسی اصل ارزش‌های اخلاقی.

محمد مرادی کیوج: البته واضح و مبرهن است که ارزش و فایده با اینکه قرابت معنایی زیادی دارند و حتی در بعضی موارد یکسان استفاده می‌شوند تفاوت‌های بنیادین و اصولی با هم دارند. اما به نظر من قبل از شروع بحث باید اول به این چند سوال نیک اندیشید و پاسخ گفت که:

1-     ارزش فایده در چیست؟

2-      فایده ی ارزش چیست؟

3-     ممکن است چیزی ارزش باشد یا ارزش داشته باشد اما فایده نداشته باشد؟

4-      ممکن است چیزی فایده داشته باشد اما ارزش نباشد و یا ارزش نداشته باشد؟

5-     تفاوت ارزش بودن و ارزش داشتن چیست؟

6-       چه ارزشی دارد که بدانیم تفاوت ارزش و فایده چیست؟

7-      چه فایده ای دارد که بدانیم تفاوت فایده و ارزش چیست؟

8-     اگر بخواهیم اولویت بندی کنیم آیا ارزش اولی تر است یا فایده؟

 حسینی : ارزشی بودن یک قضیه به معنی قدر و قیمت داشتن آن نیست، به معنیِ این است که قضیه راجع به عالم واقع نیست و مربوط به روابط انسانی است. فایده‌گرایی هم به معنای صرفِ سود داشتن نیست بلکه به معنای مقدم داشتن سود، برای داوری اخلاقی کردن است، یعنی بنیانی که طبق آن می گوییم فلان عمل اخلاقی است یا نیست، فرض‌کنید پادشاهی دچار عارضه ای شده که بدون خوردن قلب یک جوان خواهد مرد! فایده‌گرا می‌گوید پادشاه راس مملکت است و اگر به خاطر او یکی هم تلف شود باکی نیست، این کار اخلاقی است چون خیر کثیری به دیگران می رسد .

۰ موافقین ۰ مخالفین ۰ ۲۶ مهر ۹۴ ، ۰۰:۰۷

جریان افول ارزش ها- مطلب شماره 28
در میان جوامع امروزی در بسیاری از کشورها کم نیستند اندیشمندانی که با پیش زمینه‌های علمی یا عقیدتی مختلف، نسبت به "افول ارزش ها" هشدار می‌دهند. آنان با اشاره به سیطره رسانه‌های فراگیر و بین‌المللی، بخصوص فیلم‌ها، کتاب‌ها و از همه مهمتر فضای مجازی اینترنت، از پروژه یکسان‌سازی فرهنگی از سوی کشورهای موسوم به شمال علیه فرهنگ بومی سایر کشورها، سخن می‌گویند.
برخی دیگر با نگاهی دقیق‌تر ضمن تاکید بر تاثیرات رسانههای فراگیر جهانی، وضعیت وجودی زندگی در جهان مدرن را بخصوص سیطره و مقبولیت تکنولوژی بر همه ساحات زندگی را عاملی برای تغییر الگوهای زندگی، تبعیت از مدار مدرن مد و معیشت غربی برمی‌شمرند. این نگرانی حتی شامل اندیشمندان غربی نسبت به افول ارزش‌های خود نیز شده است. اگر در گذشته محافظه کاران کشورهای غربی از لزوم حفظ ارزش‌های جهان مسیحی، ارزش‌های خانوادگی، ارزش‌های اخلاقی و... سخن می‌گفتند، امروز حتی لیبرال‌ها نیز نگران وضعیت نابسامان فرهنگی در اطراف خویشند. زندگی‌های اتمی و سلولی، خودمحوری، خودخواهی مفرط، لذت‌طلبی صرف، منفعت‌طلبی غیر اقتصادی، تنهایی و بی‌معنایی، خود ارضاعی فرهنگی و... نمونه‌هایی از دردهایی است که داد لیبرال‌های غربی را نیز بلند کرده است.
اما براستی "ارزش‌ها" چیستند؟ از کجا سرچشمه می‌گیرند؟ چرا باید تداوم داشته باشند؟ ملاک تبعیت از آنان چیست؟ و...
‌این‌ها بحث‌هایی است که در گزارش بالا باید به آن توجه گردد. در گزارش سرکارخانم حفیظی واقع گرایی اخلاقی با نگاه کارگردگرایی، به دنبال دفاع از آموزه رسمیت دادن به ارزش‌های موقت به‌جای ارزش های ثابت و تابع امر حقیقی، و به عنوان اموری فرهنگی، بومی و در گردش مطرح است.
این گزارش نشان می‌دهد که واقع‌گرایان چگونه برای نفی ارزش‌های ثابت، از فقدان اندام حسی برای ادراک ارزش ها یاد می‌کنند. و البته فراموش می‌کنند که ارزش های موقت، قوانین و هنجارهای قراردادی و... نیز فاقد مابه ازای حسی در انسان است و برای درک آنها نیازمند قوای شناختی از سنخ دیگری هستیم.
در بهترین وجه در غرب پراگماتیست‌ها که برای پاسخ به واقع‌گرایان وارد عمل می‌شوند بازهم با کارگردگرایی و نگاه خدمت محور سخن ساز می‌کنند. در این نگاه اگر چه طول عمر ارزش‌ها کمی بیشتر می‌شود اما حداکثر تلاش پراگماتیست‌ها این است که نشان می‌دهند ارزش‌ها بی وقفه در درون تجریه ذهنی ما از کودکی تا بزرگسالی تکوین می یابند. و همانندی فرهنگ‌ها همان است که همانندی ارزش‌ها را موجب می‌شود. از این رو ارزش ها ساختنی است. ساخته ای که دوام اجتماعی و ا نسجام عمومی را به همراه دارد. به هر حال در این نگره نیز هیچ سخنی از ارزش‌های ثابت و تابع حقیقت بیرونی نیست.
راستش از حیث عقلی بی پشتوانه بودن مفهوم ثابت و حقیقی برای ارزش‌ها، اغلب مدافعان آن را جلب حوزه دین، وحی و سنت کرده است. تا مگر با بهره گرفتن از توان سنت و دین، و قدرت توجیه پذیری آن، دوامداری ارزش‌ها و ریشه داشتن آن در حقیقت بیرونی را نشان دهند. غافل از اینکه تعدد ادیان و ادعای ارزش های ثابت از سوی جبهه‌های ارزشی مخالف، رشته آنان را پنبه می‌کند.
این روزها، دفاع از ارزش‌های حقیقی و ثابت برای مدعیان آن، از هر زمان دیگری سخت‌تر شده است. زمانی دین، زندگی ارزش‌های اخلاقی را تضمین می‌کرد. با ظهور عصر روشنگری و حلول مدرنیته و نیز با تعارض‌هایی که بین ارزش‌های مطلق انسانی با آموزه‌های دینی پدید آمد، ارزش‌های جهانی با پشتوانه انسان شناسی و حقوق غربی رایج شد، با افول الگوهای تفکر تجربی دیگر نمی‌توان به راحتی از اخلاق انسانی جهان شمول نیز دفاع کرد. بومی گرایی فرهنگی و اخلاقی و دو لبه تیز نسبیت‌گرایی و تکثرگرایی قیچی پست مدرن را تجهیز کرده و باز هم بیشتر بنای ارزش‌های ثابت و دوامدار مبتنی بر حقیقت بیرونی متزلزل شده است.
اینک این ما و سیل سوال، اینک این ما و افول فزاینده ارزش‌های ادعایی در دین، اینک این ما با حاکمیت دینی که هر روز تشت بی اخلاقی مدیریتی، نفع پرستی های مالی مدیرانش و بی سامانی اجتماعی اش از بام بر زمین توجه و تعجب مردمش می‌افتد. اینک این ما و فرزندانی که در هوایی دیگر و فرهنگی متفاوت‌تر و گفتمانی به‌کلی غیر دینی سرو پنجه نرم می‌کنند. اینک این ما.
اینجا و اکنون سوال ما چیست؟ آیا باید بپرسیم چه باید کرد؟ یا باید بپرسیم موضوع از چه قراری است؟
 از : عضو گروه هم اندیشی - عباس اسکندری

۰ موافقین ۰ مخالفین ۰ ۲۴ مهر ۹۴ ، ۰۱:۲۳


نام‌ها و نشان‌ها - مطلب شماره 27

1. تا گذشته‌هایی نه چندان دور، کلمۀ «الدین» جزء دوم اکثر اسم‌ها و لقب‌ها بود: جلال‌ الدین، کمال الدین، جمال الدین، عز الدین، شرف الدین، سراج الدین، فرید الدین، حسام الدین، غیاث الدین، ناصر الدین، محیی الدین... کم‌کم «دین» جای خود را به اشخاص داد: غلامعلی، غلامحسین، عبدالحسین، عبدالرسول، خاک‌علی، کلب‌علی؛ چون پدران و مادران ما با مصادیق و اشخاص، بهتر ارتباط برقرار می‌کردند تا مفاهیم و معانی. لقب‌هایی مانند «حاجی» و «کربلایی» و «مشهدی» که سابقۀ هیچ‌کدام به دویست سال نمی‌رسد، از همین‌‌ عادت ذهنی گذشتگان ما سر برآوردند. عبور از مفاهیم دینی به مصادیق دینی در نام‌ها، نشانۀ مهمی است برای کسانی که در شناخت جامعۀ دینی و شیوه‌های دینداری می‌اندیشند. مثلا شاید خوش‌بین‌ها را به این نتیجه برساند که سیر اندیشۀ دینی در تاریخ ما از «انتزاع» به «انضمام» و از اجمال و ابهام به شفافیت بیشتر بوده است، و ممکن است کسانی مانند من را به این نتیجه برساند که سیر اندیشۀ دینی، از ماه به سوی انگشت اشاره بوده است. (بودا می‌گفت: اگر مردی با انگشت اشاره، ماه را به شما نشان داد، در انگشت او خیره نشوید. ماه را ببینید)

2. در سال‌های اخیر، دیگر کسی دوست ندارد فرزندش را غلام یا عبد بنامد؛ دورۀ «امیرحسین»‌ها و «مهدی‌یار»ها فرا رسیده است. و چه ترفند زیرکانه و ماهرانه‌ای است تبدیل غلامحسین به امیرحسین! «امیرحسین» یعنی کسی که امیری خود را مدیون حسین است. بنابراین در معنا تضادی با غلامحسین ندارد؛ اما کلمۀ «غلام»، در آن دودر شده است.

3. پدیدۀ دیگر در نام‌گذاری‌ها در دورۀ معاصر، تنوع‌طلبی است. پیشترها شمار نام‌های رایج به 100 نمی‌رسید. امروز تنوع‌طلبی در نام‌گذاری به جایی رسیده است که بسیاری از خانواده‌ها دنبال نام‌های غیر تکراری یا کم‌بسامد، برای فرزندانشان(خصوصا برای دختران) هستند؛ چون «وجود مکرّر» را نمی‌پسندند؛ حتی اگر تکرار محبوب‌ترین شخصیت‌های ذهنی‌شان باشد. اسم‌هایی مانند «کورش» که جدیدا رایج شده‌اند، فقط به دلیل علاقۀ مجدد ایرانیان به تاریخ باستانشان نیست. امتیاز دوم این‌گونه نام‌ها برای مردم، تازگی و کمیابی آنها در 40 سال گذشته است. بنابراین در این‌گونه نام‌ها نیز می‌توان رد پای تنوع‌طلبی را دید.

تنوع‌طلبیِ بی‌سابقه در نام‌گزینی، پیامی مهم برای ناظران و آینده‌شناسان دارد: آتشفشان «فردیت ایرانی» فعال شده است. با این فردیت‌گرایی هیچ کاری نمی‌توان کرد، جز مدارا و تدبیر و و تعامل و اندکی جهت‌دهی. فردیت، یعنی من منم و تو تو. من به هویت تو تجاوز نمی‌کنم و تو نیز من را همین‌گونه که هستم، بپذیر. آنگاه بدون اینکه هیچ شباهتی در نام و نشان و مرام به یکدیگر داشته باشیم، همچون پیچ و مهره هم‌دیگر را کامل می‌کنیم. این تلقی از هویت شخصی، تعلق چندانی به سنت‌ها ندارد. سنت، طرفدار یک‌دستی و مهار اراده‌ها است؛ اما عصر مدرنیته، عصر تقدیس ارادۀ انسان‌ها تا مرز تجاوز به ارادۀ دیگری است. بنابراین، سنت‌ برای بقا در دنیای فردیت‌ها، یک راه بیشتر ندارد: قواعد بازی را در دنیای جدید بپذیرد و خوی ستیزه‌جویی و رقیب‌کُشی و تحقیر دیگران و خود‌مقدس‌پنداری را کنار بگذارد.

از : عضو گروه هم اندیشی - استاد رضا بابایی

۰ موافقین ۰ مخالفین ۰ ۲۴ مهر ۹۴ ، ۰۱:۲۰

گسست هست و باید در فلسفه اخلاق - مطلب شماره 26
کسانی که قائل به گسست هست و باید یا واقعیت و ارزش هستند دو نوع دفاع از این ایده شان ارائه می دهند:
معرفت شناختی و وجود شناختی
دفاع معرفت شناختی شان از دوگانگی واقعیت و ارزش این است که می گویند چطور می توانند ارزشها وجود داشته باشند در حالیکه هیچ عضو حسی ای برای تشخیص آنها نداریم؟
هیلاری پاتنم به این ایراد اینگونه پاسخ می دهد:
دریافت حسی ما لوح سفیدی نیست بلکه اعمال مفهوم های ماست. در قالب مثال می شود اینرا اینگونه بیان نمود:
ما چکونه می توانیم به شاد بودن مردم پی ببریم با اینکه حس جداگانه شادی یاب نداریم؟
حقیقت این است که می توانیم ببینیم دیگران شاد اند و بگوییم دیگران شادند وقتی مفهوم شادی را کسب کرده باشیم.
کسانی که دنبال حس جداگانه شادی یاب هستند به این دلیل است که بر اساس نگاه تجربه گرایانه شان معتقدند دریافت های حسی ما از لحاظ ارزشی خنثا هستند و واقعیت های خنثا را تحویلمان می دهند و ارزشها در یک نگاه از طریق تداعی به تجربه افزدوده می شود و درنگاه دیگر از طریق خواست و اراده.
ولی این نظر از سوی عده ای از جمله پراگماتیست ها بشدت رد شده است، از نظر این عده تجربه خنثا نیست، ما در کودکی آغوش مادر، گرما و سیری را خوب و درد را بد تجربه می کنیم یعنی بنوعی ارزشگذاری داریم. اما خب این ارزشگذاری های ما الزاما همانها که در واقع ارزشمندند نیستند. ارزشهای عینی از طریق نقد ارزش گذاریهای لا ینقطع ما بدست می آیند.
سوال: با چه معیاری موجه بودن یا نبودن این ارزشگذاریها را بدست می آوریم؟
بنا بر دیدگاه تجربه گرایانه در ابتدا تجربه و دریافت حسی، انبوهی از واقعیت های خنثا به لحاظ ارزشی را به ما می دهد بعد از آن شروع می کنیم به داوری ارزشی، در چنین موقعیتی که دستمان از هر گونه ارزشی تهی است باید معلوم کنیم این داوری ارزشی مستنتج از انبوه هست ها موجه است یانه؟
اما بنا بر دیدگاه دیگر که دریافت حسی بلحاظ ارزشی خنثا نیست ما اندوخته ای از توصیفات واقعیت و ارزشگذاریهای همراه با آنها داریم که در برخی از آنها چون وچرا نیست و از همینها در نقد و توجیه ارزشگذاریهامان استفاده می کنیم.
به عبارت دیگر معیار واحدی که با آن در باره موجه بودن ارزشگذاریها قضاوت کنیم نه هست نه نیازی به آن است. فلسفه کارش نقد این ارزشگذاری هاست. در واقع آنچه برای تحقیق بطور عام خوب است برای تحقیق در باب ارزش هم خوب است.
چه چیز برای تحقیق بطور عام خوبست؟
تحقیقی که این چند خصلت را داشته باشد:
از اصول اخلاق گفتمانی هابرماسی ها تبعیت کند
از طرح سوال یا ایراد یا از شکل گیری فرضیه ها و نقد آنها در مسیر تحقیق جلوگیری نمی کند.
اگر آزمایش ممکن باشد، بر آزمایش وگرنه بر مشاهده و تحلیل مشاهدات تکیه می کند.

از : عضو گروه هم اندیشی - سرکار خانم حفیظی

۰ موافقین ۰ مخالفین ۰ ۲۴ مهر ۹۴ ، ۰۱:۱۷