هم‌اندیشی

دین و وضوح ارزشی آن در گفتگویی تازه - مطلب شماره 29

حفیظی: وقتی ارزش‌های جدید رو در مقابل ارزش های دین می زاریم و نگران افول ارزش های دین هستیم اینو در نظر بگیریم که ارزش های دین یا دینی هم همچین واضح و شفاف در دستان ما قرار ندارند. الان اخلاق کاربردی رو در نظر بگیرید کلی شاخه پیدا کرده که همه شون درگیر با زندگی‌اند ولی حرف دین در این زمینه چیست؟ مگه ما کار کردیم؟ ما بلدیم فقط جلو تفکر رو بگیریم!

اسکندری: خانم حفیظی راستش در دفاع از ارزش ها اتفاقاً یکی از مباحث میزان شفافیت آنها یا ظهور آنان نزد ادراک بشری به عنوان اموری بدیهی یا ضروری است. مثلا گفته میشود در همه اعصار و همه جوامع ارزش هایی وجود دارند که همیشه به عنوان ارزش شناخته شده و ستایش می‌گردد. مثلاً عدل و انصاف، راستی و صداقت و... مدعی می‌گوید که این گونه ارزش‌ها دو خصلت دارد، اول آنکه وضوح و روشنی دکارتی دارد. ( با همان معیارهایی که دکارت در تأملات اولی آورده است) و دیگر اینکه اینگونه ارزش‌ها برای همه اذهان روشن است. جهان شمول است. از این مطلب نتیجه می‌گیرند که اولاً ارزش‌ها هستِ خود را مبتنی برحقیقتی بیرونی می‌گیرند و دیگر اینکه جهانشمولی آنان نشانگر مطابقت آنان با ساخت وجودی انسان( فطرت، ذهن، زیست و...) است. یعنی علی رغم تعدد فرهنگ‌ها و تکثر گرایش‌های اعتقادی، اینگونه امور همچون گزاره‌ها و قضایای بدیهی، قابل دفاع هستند. و نیز همچون بدیهیات شناختی، در حوزه اخلاق همین واحدهای محدود بدیهیات اخلاقی و وجدانی پایه ارزش‌های هنجاری و قراردادی قرار می‌گیرد. دین نیز در این میان یکی دیگر از پایه‌هایی است که تعالیمش روشن بوده و وضوح دارد. یعنی مخاطب از کم و کیف آن سوال نمی‌کند. بلکه سوالات به نحوه اجرای آن است که در فقه و قانون ظهور دارد. نه در هستی شناسی اصل ارزش‌های اخلاقی.

محمد مرادی کیوج: البته واضح و مبرهن است که ارزش و فایده با اینکه قرابت معنایی زیادی دارند و حتی در بعضی موارد یکسان استفاده می‌شوند تفاوت‌های بنیادین و اصولی با هم دارند. اما به نظر من قبل از شروع بحث باید اول به این چند سوال نیک اندیشید و پاسخ گفت که:

1-     ارزش فایده در چیست؟

2-      فایده ی ارزش چیست؟

3-     ممکن است چیزی ارزش باشد یا ارزش داشته باشد اما فایده نداشته باشد؟

4-      ممکن است چیزی فایده داشته باشد اما ارزش نباشد و یا ارزش نداشته باشد؟

5-     تفاوت ارزش بودن و ارزش داشتن چیست؟

6-       چه ارزشی دارد که بدانیم تفاوت ارزش و فایده چیست؟

7-      چه فایده ای دارد که بدانیم تفاوت فایده و ارزش چیست؟

8-     اگر بخواهیم اولویت بندی کنیم آیا ارزش اولی تر است یا فایده؟

 حسینی : ارزشی بودن یک قضیه به معنی قدر و قیمت داشتن آن نیست، به معنیِ این است که قضیه راجع به عالم واقع نیست و مربوط به روابط انسانی است. فایده‌گرایی هم به معنای صرفِ سود داشتن نیست بلکه به معنای مقدم داشتن سود، برای داوری اخلاقی کردن است، یعنی بنیانی که طبق آن می گوییم فلان عمل اخلاقی است یا نیست، فرض‌کنید پادشاهی دچار عارضه ای شده که بدون خوردن قلب یک جوان خواهد مرد! فایده‌گرا می‌گوید پادشاه راس مملکت است و اگر به خاطر او یکی هم تلف شود باکی نیست، این کار اخلاقی است چون خیر کثیری به دیگران می رسد .